Observaties bij masterclass Dees van Oosterhout – serie ‘Zinvol Leiderschap’ 2018-2019.

 

Als Pentalancer mag ik meegenieten van deze waardevolle masterclasses. Met veel plezier deel ik hier opgedane inzichten.

Meteen bij binnenkomst laat Dees van Oosterhout ons zien hoe zij verbinding legt: iedereen krijgt een hand, voornamen schrijft zij op een welkomstflap en via een eerste oefening vraagt ze na wat wij graag van haar willen leren. “Wat je ook wil dat mensen bijdragen aan wat gaande is, het begint met echt welkom heten: ‘Wat fijn dat je er bent, ik hoop dat we je deskundigheid gaan zien, als jij deelneemt gaan wij er wel komen’.”

Gevraagd door Pentascope-collega Engbert Breuker, initiatiefnemer van Zinvol Leiderschap, mag ik weer aansluiten bij een inspirerende masterclass. Hoewel, deze keer benieuwde mij wel of de inhoud me zou liggen: ‘politieke intelligentie – meer invloed?’ Maar wat zit ik op mijn plek in deze masterclass! Dees’ vak is namelijk procesregie, wat ook mijn vak is en wat ik graag wil verdiepen.

Met een achtergrond in jeugd & welzijn, psychologie, bestuurskunde en politicologie, en na 5 jaar Holland Consulting Group, begon het bij Dees te kriebelen: “Ik wilde klanten echt raken, zodat zij konden veranderen. Maar ik besefte, wat ik zelf nog niet doorleefd heb, kan ik ook niet met klanten doen. Ik wilde alles weten en ervaren rond de vragen: wat maakt nu dat processen wel of niet slagen? Wanneer zeggen mensen niet alleen in het overleg maar ook bij de koffie: we gaan dit echt doen!?”

Dees sloot bij het ministerie voor Verkeer en Waterstaat 7 jaar lang met name convenanten af tussen V&W en het bedrijfsleven. Vanaf 1998 zet zij al haar ervaring in als procesbegeleider – inmiddels ook als directeur – vanuit haar eigen bedrijf: Van Oosterhout Adviesgroep, m.n. binnen de not-for-profit-sector.

De onderstroom boven
Voor het slagen van procesregie is het commitment van mensen aan dat proces van wezenlijk belang. Dat begint bij de veiligheid om je naar elkaar uit te spreken. Als dat (nog) niet vanzelfsprekend is, gebruikt Dees graag spelvormen. Binnen veilige vormen worden mensen met tegengestelde belangen in teams ingedeeld, die ter plekke op basis van relevante vragen en speelse opdrachten tot samenwerking komen. De idee is dat je elkaar zo ontmoet van mens tot mens. Je gaat binnen de speelse aanpak ongemerkt naar elkaar luisteren, ook diegene die uit eigenbelang niet snel naar de ander zou luisteren. Door het standpunt van de ander letterlijk voor te lezen, en niet in eigen woorden te vertalen, gebeuren twee belangrijke dingen. Je leeft je ongemerkt in de ander in, ede ander voelt zich werkelijk gehoord. Dát schept vertrouwen en doorbreekt de vooroordelen die we in overleving hebben opgebouwd.

Tijd nemen voor menselijkheid
We komen pas bij onze menselijkheid als onze pre-frontale kwab – van waaruit we overzicht hebben en volwassenheid en leiderschap kunnen tonen – actief is. Als we in overleving zijn en daardoor niet voldoende rust ervaren, zullen onze vecht-, vlucht- en bevriesreacties ons gedrag sturen.

Neuropsychologe Margriet Sitskoorn stelt dat ieder van ons zo tot wandaden kan komen. Dees: “Als ik een half jaar lang nare ervaringen onderga in een bepaalde situatie en walging opbouw, kan ook ik vanuit mijn vechtstand wangedrag gaan vertonen. Mensen hechten meer aan wat ze verliezen dan aan wat ze nieuw krijgen. Zelfs als iedereen enthousiast is, moeten we dus aandacht geven aan wat sommige mensen verliezen. Dat weten we intuïtief heel goed, maar nemen we daar ook de tijd en de rust voor?
Een trainee van mij stelde ooit de mooie vraag: ‘Waarom nemen we nooit de tijd om iets goed te doen, maar hebben we wel tijd om alles steeds weer opnieuw te doen?’.”

Hoe organiseer je verder commitment?
Een ander belangrijk aspect is dat de deelnemers zélf naar de uitkomst toe gaan sleutelen. Mensen committeren zich alleen aan iets wat ze mede zelf ontwikkeld hebben.
Dees: “Ik creëer niet mee aan de oplossing, het enige wat ik doe is commitment creëren door vragen te stellen en hen co-creatief aan het werk te zetten. Een opdrachtgever is vaak het moeilijkst in die modus te krijgen. Zij krijgen vaak ook maar een probleem in hun schoot geworpen en zien mij dan graag voor dé oplossing zorgen: ‘dat kun jij toch?’ Laat je daar niet toe verleiden.”

#hoedan: alle belangen op tafel
Dees: “Je zult je belangen pas willen delen als er veiligheid is en het vertrouwen dat ALLE belangen gehoord worden. Als iedereen steeds ‘belangrijk’ roept maar niet tot actie overgaat, kan je een paar dingen doen. Je kan zelf zeggen: ‘ik heb gevoel dat we nog niet alle belangen op tafel hebben. Ik heb gemerkt dat bij bepaalde woorden iedereen stilvalt.’ Soms moet je een fase terug naar elkaar horen, de ander of het verleden zien en erkennen, voordat je door kunt. Soms moet je misschien escaleren, liefst zo neutraal mogelijk verwoord, om een niveau verder te komen. Bijvoorbeeld als iemand zich achterbaks gedraagt.”

“Bij een lastig convenant met verzekeraars heb ik ooit gezegd: ‘Willen jullie dit dossier wel echt in, of houden jullie mij en elkaar aan het lijntje? Laten we maar stoppen.’ Pas tóen vertelden zij mij hun echte belang en konden we wél aan de slag. Soms moet je durven je gevoel te benoemen. Een waagstuk, maar in mijn ervaring vaak heel vruchtbaar.”

Goede voorbereidingen is het halve werk
Veiligheid wordt ook gegarandeerd door duidelijkheid: over het kader waarbinnen gewerkt wordt, of de juiste voorwaarden geschapen zijn, aan welke verwachtingen wel en niet voldaan kan worden. Dees besteedt veel aandacht aan de strategische verkenning van de opdracht. Naast zaken die voor de hand liggen zoals ‘wat is het probleem, het doel dat we nastreven, wie moeten aan tafel zitten’ onderzoekt ze ook welke ambitie opdrachtgevers hebben rond het draagvlak dat ze willen creëren. Mogen partners die meewerken ook werkelijk hun belangen inbrengen? Durft de opdrachtgever dat toe te laten, is deze bereid de aanwezige partners echt vertrouwen te geven? Als ze dat nog niet weten, is de vraag: “Stel dat je tevreden bent aan het eind, wat heb je dan? Of wat heb je dan niet meer?”

Regelmatig moet zij eerst bij de opdrachtgever zélf het vermogen ontwikkelen om procesmatig te werken.

foto: Dees van Oosterhout

Sonja Bollen
2 april 2019

* Dit blog verschijnt op totemzelforganisatie.nl en pentascope.nl.